Kroatië Deel 1: de instellingen

Galerija Umjetnina (Galum)

Ik ontmoet Branko Franceschi, directeur van het Museum voor de Kunsten (Galerija Umjetnina) bij Art Omi Residency in New York vorig jaar, curator Koan Baysa (bestuurslid Art Omi) introduceert ons. Franceschi is de Curator in Residentie en ik een van de bezoekende curatoren in het 2016 programma.

Hij nodigt me uit om eens langs te komen bij het Galum en beter kennis te maken wat ik later die zomer als ik in Europa ben ook doe. (zie Trendbeheer 16 augustus). Aan het eind van het bezoek nodigt hij me uit om terug te komen als Curator in Residentie bij Galum en ik vertrek in mei weer naar Split.

Mijn opmerking “ik ontmoet graag iedereen die mij wil ontmoeten” is letterlijk opgevat. Ik zit dagelijks om 9 a 10 uur braaf paraat in het Museum Cafe met een koffie en zie mijn kamer pas na 10 uur ’s avond weer terug. De hoopvol in de koffer gegooide bikini gaat ongebruikt retour.

Het museum heeft 2 kleine kamers die ze gebruiken voor kunstenaars of curatoren die Split bezoeken. Iedere avond loop ik in het lege museum via de aangewezen route die voorkomt dat er ineens een politiemacht om me heen staat naar mijn kamer. Ik vraag me af of achter de gesloten deuren er een feestje aan de hand is van tot leven gekomen kunstwerken (toepasselijk want de film “A Night in the museum” is gebaseerd op het stripboek van de Kroaat Milan Trenc die tegenwoordig weer woont en werkt in Zagreb).

Ik zit er mijn periode alleen maar dat is een uitzondering, naast eigen gasten stelt het museum het genereus beschikbaar aan lokale kunstenaars en collega instellingen voor hun gasten. Bijna iedereen die ik spreek, benoemt die open sfeer die Franceschi naar het museum en Split brengt. Het blijkt ook uit mijn schema: ik ontmoet kunstenaars, jong, oud en alles er tussen die abstract, conceptueel of figuratief werkten in alle soorten media. Daarnaast ontmoet ik filmmakers, production-designers, ontwerpers, curatoren en academici en bezoek collega instellingen.

Zo bezoek ik de Faculteit voor de kunsten. De faculteit in Split is ongeveer 20 jaar geleden opgezet door kunstenaar Gorki Žuvela (Našice, 1946). Žuvela is een van de koplopers in wat omschreven wordt als “de Nieuwe Artistieke Praktijk PDF” (Nova umjetnička praksa).

Een groep kunstenaars waaronder ook Martinis, Iveković, Trbuljak, Bućan, Arsovski en de hier in Nederland bij breder publiek bekende Marina Abramovic, in de periode 1966 – 1978 in Zagreb. Žuvela woont in Split maar zijn vergevorderde dementie verhindert een persoonlijke ontmoeting.

Galum’s curator Jasminka Babić maakte diverse tentoonstellingen over Žuvela. Babic is een persoonlijke vriendin van Žuvela en een kenner van het werk en zij geeft me als alternatief een “crash course” in het werk van Žuvela. Het Museum heeft diverse werken van Žuvela in hun collectie en op het moment is het werk Fifth Sense te zien in het museum.

De uitleg en anekdotes van Babic die ze al bladerend door catalogi met werk geeft, maakt me gelijk een fan, ik baal echt dat het niet meer mogelijk is dat ik me aan zijn geest en kennis kan laven. Dat hij een enorme impact heeft merk ik ook aan de gesprekken met kunstenaars en het zichtbare verdriet dat het hen doet dat hij ziek is en hoezeer ze gesprekken en discussies met hem missen.


Gorki Žuvela, The Fifth Sentence, 1995, iron, wood, Stone, 572 x 885 x 22 cm

Op de Universiteit word ik welkom geheten door filmmaker/kunstenaar Dan Oki (Slobodan Jokić, Zadar, 1965). Oki woont en werkt in Zagreb. Hij komt iedere maand naar Split om een paar dagen les te geven op de afdeling film en nieuwe media, de eerste in Kroatië, waar hij een van de oprichters van was (inmiddels is er ook een film en media afdeling in Zagreb waar hij ook lesgeeft).

Oki en zijn vrouw (kunstenaar Sandra Sterle) kwamen naar Nederland toen de oorlog uitbrak. Oki gaat studeren aan de Vrije Akademie, ARTEZ en het Binger Instituut in Nederland. Ze keren na de oorlog terug. In Nederland is Oki’s werk onderdeel van Montevideo later Instituut voor Nederlandse Mediakunst wat de catalogus en het archief na weer een bezuinigingsronde doorgeeft aan Stichting LIMA.

Ons gesprek is inspirerend, het werk wat hij me laat zien spreekt mij gelijk aan. Het is persoonlijk en intiem en tegelijkertijd universeel, authentiek en innovatief. Hij experimenteert niet alleen met beeld en geluid, maar daarbinnen ook met performance, beweging, tijd, ritme, interactie, animatie, cinematografische archieven en internet.

Dan Oki Retrospektiva 1989. – 2010

Multimedijalni Kulturni Centar (MKC) is een groot complex oorspronkelijk bedoeld als Cultureel Centrum voor jongeren. Het heeft o.a. een theater, exposities ruimtes, filmzaal en diverse ruimtes voor kunstorganisaties om kantoor te houden waaronder bv. KINO KLUB.

Momenteel is er een tentoonstelling met werk van Dalibor Martinis (Zagreb, 1947), een pionier in videowerk die als de verbinding tussen de conceptuele kunstenaars van weleer en de jonge kunstenaars die vooral met technologie bezig zijn wordt gezien. Deze tentoonstelling is bijzonder want het is een overzicht van heel vroeg grafische / reclame werk, posters en een aantal films die hij maakt voor de televisieomroep in de jaren 70-80.

Het werk heeft veel humor (zijn kunst trouwens ook), de soort droge satirische humor die ik wel kan waarderen. Het is ook hier in alles te zien inhoudelijk, binnen de politieke en maatschappelijke context van die tijd, en in het ontwerp zelf.

Ik word altijd wel gelukkig van kunstenaars die me hardop laten lachen in het hol van de serieuze hogere kunst. Je kunt in dit overzicht ook precies zien wanneer hij er geen zin meer in heeft en het plezier en interesse in ontwerpen verliest.

Dalibor Martinis in MKC

In het hetzelfde enorme complex zit ook Praktika Galerija waar “Dozvola za skejtanje” opent met nieuw videowerk van kunstenaars Helena Janecic en Ana Opalic. Janacic maakt werk over vrouwen. Ze is zelf vaak het onderwerp in haar eigen werk, het is vaak autobiografisch.

Janecic (Oseijk, 1979) is vooral bekend vanwege haar LGBTQ werk, in Kroatië nog vaak taboe. Met haar kunst maakt ze de LGBTQ gemeenschap zichtbaar en daardoor acceptatie van die gemeenschap door de samenleving bespreekbaar. De tentoonstelling is georganiseerd door Tonci Kranjcevic Batalic van QUEERanArchive die verteld dat ze als organisatie veel gebruik maken van kunst (beeldende kunsten, films, etc.) om LGBTQ onderwerpen zichtbaar en geaccepteerd te maken.

Dat LGBTQ en trouwens ook jongerencultuur nog niet volledig geaccepteerd worden in de Kroatische samenleving blijkt uit de locatie waar we het werk gaan zien. Praktika is in de catacomben van het complex. Hoe verder we afdalen hoe meer graffiti en de underground sfeer is onmiddellijk voelbaar.

Janacic zou aanwezig zijn en we hadden een afspraak maar ze is tijdens het skateboarden gevallen en heeft haar enkel ernstig verzwikt en kan niet lopen dus zit thuis in Zagreb. Het werk is een video waar we haar zien skaten op het terrein om het Museum van Hedendaagse Kunsten in Zagreb, de favoriete plek van skaters in Zagreb.

Het museum heeft daar vaak ook beelden staan en fascinerend genoeg gaan kunst en de skaters goed samen. Het museum heeft de skaters nooit verboden daar te skaten en ondanks alle capriolen van de Zagrebse “hangjongeren” is er nog nooit wat gebeurd met de kunst in die omgeving.

Helena Janecic – video (2017)

KINO KLUB houdt kantoor in MKC, de experimentele filmclub die dit jaar zijn 65e jubileum viert is nog steeds volop actief. GALUM presenteert dit 65e jaar verschillende filmavonden met filmmakers en er is in het museum ook een permanente loop van ongeveer 45 minuten te zien van een aantal films van de meest toonaangevende filmmakers uit KINO KLUB (echte aanrader!!).

Ik ging ook naar de keynote / panel met filmmaker / fotograaf Ante Verzottija (Split, 1942) een van de oprichters van KINO KLUB over de geschiedenis van experimentele film in Split in het museum.

Ante Verzottija, 35mm

Sunsića Fradelić (voorzitter Kino Klub) in gesprek met Ante Verzottija

Vasko Lipovac Atelier is het oude atelier van de inmiddels overleden Lipovac (Škaljari, 1931-2006). Een zoon en vrouw beheren de nalatenschap van de kunstenaar. Het echtpaar heeft beide geen achtergrond in de kunst maar in IT en is naar eigen zeggen nog erg zoekende naar hoe ze de nalatenschap op een goede manier kunnen beheren.

Het atelier binnenlopend zie je onmiddellijk hoe “all over the place” die nalatenschap is en ook de hoeveelheid is overweldigend, uit alle hoeken en gaten tovert zoon Lipovac werk tevoorschijn.

Er zijn een aantal prachtige werken (vooral het oudere meer abstracte werk), commerciële toeristische producten om de boel draaiende te houden en van alles er tussen. Lipovac schilderde, tekende en maakte sculpturen en in zijn sculpturen experimenteert hij met, en ontwikkelt nieuwe materialen en methodes. Hij werkte maar een korte periode abstract en is bij het grote publiek vooral bekend door zijn figuratieve werk veelal geïnspireerd door zijn geboorte dorp, die mij onmiddellijk doen denken aan het werk aan tijdgenoot Marisol (Parijs, 1930 – 2016)

Vasko Lipovac

Galerija Ivan Meštrović is gevestigd in het zomerverblijf van beeldhouder Ivan Meštrović (Vrpolje, 1883 – 1962), hij doneerde het huis en sculpturen in 1952 aan het volk van Kroatië. Hij is de internationaal meest bekende beeldhouder uit Kroatië maar is ook (zijn hele leven) controversieel.

Hoe kunst en politiek vervlochten zijn zie je goed in het leven en werk van deze kunstenaar. Afhankelijk van het bewind en politieke voorkeur van de kunstenaar, staat ook Meštrović of op een voetstuk of zit wegens verraad gevangen genomen.

In WOII vlucht hij via Zwitserland naar Amerika en kwam nog slechts eenmaal terug naar Kroatië. Hij kwam voor een ontmoeting met Kardinaal Stepinac die vanwege zijn fascistische sentimenten in WOII ten tijde van Tito eerst gevangen zit en later onder huisarrest leeft. Hij had ook een bespreking met Tito waar hij pleit voor Stephinac’s vrijlating o.a. met handtekeningen van Amerikanen die hij had verzameld.

Tegenwoordig is het huis een museum waar de huidige curator hedendaagse kunstenaars uitnodigt om in dialoog te gaan met de nalatenschap van Meštrović. Ik ga naar de opening van Meštart: Tanja Ravlić, Dolazak (aankomst).

Ravlic deed een interventie met de pilaren van de villa, laat installaties met kobalt blauwe poeder zien en een aantal videowerken. Het videowerk maakte ze in Vrpolje, het geboortedorp van beide kunstenaars. De werken refereren naar zowel de politiek-sociale als persoonlijke geschiedenis van Ravlic en gaan daardoor een dialoog in de tijd aan met de oudere permanente werken en de geest van Meštrović.

Branko Franceschi, Jasminka Babić, staflid Galum, Tanja Ravlić, Neli Ružić

Tanja Ravlić, video

In Kroatië zijn alle kunstenaars aangesloten bij de vakbond, om aanvragen te kunnen doen moet je aangesloten zijn bij een van de afdelingen van de vakbond, er zijn er zeven. Split heeft zijn eigen afdeling HULU Split.

De vakbond wordt geleid door kunstenaars zelf en iedere 4 jaar kiezen de deelnemers een nieuw bestuur. Deze zijn dan verantwoordelijk om het kunstklimaat en het leven van kunstenaars beter te maken.

Zo organiseert en financiert HULU tentoonstellingen, brengt catalogi uit (heel wat getuige mijn koffer die niet meer te tillen was), doet aan publiciteit voor het totale veld, je kunt er als kunstenaar aanvragen voor projecten doen en HULU Split heeft zojuist een website met database van kunstenaars en curatoren gelanceerd met een Engelse versie (klik de UK vlag!).

Dat is een goede zet want ter voorbereiding op mijn bezoek heb ik gemerkt hoe moeilijk het is om kunstenaars in Kroatië te vinden (deels door de taal / alfabet wat door Google NL niet herkend wordt).

Vice Tomasović (voorzitter Hulu Split) en Duška Boban in Salon Galic.

HULU heeft verder een kleine galerie in de oude stad: Salon Galić.

Iedere maand is er in de galerie een solo tentoonstelling te zien van een van de leden van HULU. De galerie ligt aan een drukke winkelstraat wat bijdraagt aan de zichtbaarheid van de locale kunstenaars bij het internationale publiek. Het toerisme is in de stad is – vergelijkbaar met Amsterdam- in de afgelopen 3 tot 5 jaar geëxplodeerd.

Eind mei opende fotograaf Duška Boban haar tentoonstelling Split *** tri zvjezdice (Split*** drie sterren). Ze fotografeerde gebouwen die onder monumentenzorg zouden moeten vallen maar waar Split politiek mee in zijn maag zit.

Villa Dalmatië gebouwd als een pension en later het zomerverblijf van Tito, wijnmakerij Dalmacijavino Stanko Fabris en het postmoderne multi-purpose gebouw Koteks-Gripe. Alle gebouwen zijn nu nog steeds in originele staat maar niet toegankelijk het algemeen publiek.

Boban zoekt op verschillende manieren aandacht om de publieke druk op de gemeente politiek op te voeren. Ze is een bekende activist in Split die strijd voor het behoud van cultureel erfgoed. Ze vindt het belangrijk om pijnlijke geschiedenis niet te vernietigen of verbergen maar juist zichtbaar te houden binnen de actuele context om voortdurend in dialoog te blijven tijdens de voortdurende evolutie en verandering van de samenleving.

Duška Boban, Dalmacija, foto, 2017

Salon Galić

Een ludiek bezoek wat ik iedereen die in Split komt kan aanraden is het in 2014 gesloten Science en Zoo Museum op de top van Marijan.

In juni 2015 begon kunstenaar Hrvroje Cokarich daar het kunstproject Toward Europe * Split Croatia. Marijan is een prachtig natuurgebied waar Split aan de voet van ligt. Er mogen geen auto’s op en er is geen horeca, het is een oase van rust voor de bewoners en voor toeristen die even genoeg hebben van de 24H samenleving. Je kunt er heen met de fiets, of een paar keer per dag met een toeristisch treintje wat bij het Museum GALUM mensen ophaalt of je kan een trap oplopen die de berg omslingerd met bankjes erlangs waar je even kan rusten en uitkijk posten waar je over Split, de baai en de eilanden kan uitkijken.

Bovenaan de trap ligt de oude zoo waar de overgebleven dieren vooral ezels verzorgd worden. Cokarich richtte een kunstenaarscollectief op en daagt (inter)nationale kunstenaars uit om een nieuw doel voor de ezels die tegenwoordig vervangen zijn door auto’s en motoren te bedenken zodat de samenleving de ezels weer zinvol zou vinden en er weer goed voor wil zorgen.

Tot het zover is zie je Cokarich en bezoekende kunstenaars iedere dag met de ezels in de weer. In de periode dat ik in Split was werd er ook weer een nieuw ezeltje geboren! Als er kunstenaars in Nederland geïnteresseerd zijn om naar Split te gaan om een tijdje aan het project mee te werken laat dan een bericht hier voor me achter en zorg ik dat je in contact komt met Cokarich!

Mobiel zonne-energie opwekken om wifi hotspot te leveren (of wifi-stoorder voor die gebieden die juist overlast van telefoons willen tegengaan).

Hrvroje Cokarich met Marina Abramovic (of is het nou Kazimir Maljevic?)

Bezoekers van Marijan kunnen iedere dag Hvroje Cokarich en de ezels tegenkomen.

About Sasha Dees 345 Articles
Verbinder. Wereldburger; Onafhankelijk curator en producent; Focus op Internationaal, Innovatief, Inclusief en Interdisciplinair. Schrijft o.a. voor Trendbeheer, Africanah en ARC Magazine. www.sashadees.com

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*