Bijna 2 decennia geleden volgde ik een jaar een filmprogramma aan de New York Universiteit. Het was het laatste jaar waarin je film kon studeren in het school of professional studies programma daarna gaven ze alleen nog video. Film leek me juist wel leuk iets waar je toch meer controle hebt over het proces en het materiaal en de equipement waar je mee werkt. Het is fysiek en mechanisch, waar je direct voeling mee hebt en direct en overal betrokken bij bent, dat leek beter te passen bij mij. Zo ging ik voor een jaar in de weer met scenario schrijven, storyboarding, licht en wat dat kan doen, 16mm camera’s, film ontwikkelen en het aller-leukste vond ik nog wel het montage proces, spotten op een flatbed en dan je film monteren met een splice apparaat.
Ik zat er helemaal in en vond het super leuk. Als de lessen om 9 uur begonnen, zat ik kwart voor 9 met mijn take away koffie van een straat karretje gereed op de eerste rij in de klas: “kom maar op!” New York heeft zijn voordelen en zo kregen we bv. les van de kleinzoon van Pathé (yup die van de bioscopen) en een presentatie van een van de special effect mensen die aan de eerste Star Wars film in het Lucas laboratorium had gewerkt. We kregen te horen en zien hoe in die eerste film nog frame voor frame de effecten handmatig ingetekend werden. Meters 35mm film beeld voor beeld daar werkte dus een batterij mensen aan om bv. het Jedi zwaard in te tekenen en kleuren zodat wij de vloeiende bewegingen in de gevechten op het scherm zagen. Een wereld ging voor me open, ik vond het allemaal even fascinerend!
Ik heb er echt wel wat mee met film. Met dat handmatige, het celluloid, de apparaten, het ratelende geluid, de flikkerende beelden… voor mij is het magie! Digitaal en video allemaal ook prima maar ik kan het nog steeds niet zien als een vervanger van film. Film en alles erom heen is voor mij gewoon echt iets anders. Video en film zullen voor mij altijd naast elkaar blijven bestaan ieder in zijn eigen recht. EYE heeft met Celluloid een tentoonstelling die het medium film voorbij de nostalgie een actuele hedendaagse plek geeft.
Tacita Dean, FILM, 2011, 35mm kleur en zwart-wit anamorfe portretfilm met handgetinte seuenties, still 11’loop.
Tacita Dean is de publiekstrekker, met haar werk FILM, 2011 gemaakt voor het Tate in London dat hier in een aangepaste kleinere versie te zien is. Het werk waarmee Dean laat zien dat het medium film na een leven waarin het het publiek vermaakte in de cinema, ook nu en in de toekomst nog relevant is en zal blijven.
De werken van João Maria Gusmão & Pedro Paiva krijgen de meeste ruimte, het geluid van de 32 projectoren vormen de score voor hun films die verder geen sound hebben. Ze werken met de snelheid van de films zoals extreme slow motion wat een fantastisch effect geeft. Met het oude medium film maken zij een soort van sci-fi brengen ze ons in een parallelle magische wereld, een ander universum. In Pipe uit 2014 waarin we een man in profiel een sigaret zien roken hij lijkt stil te staan terwijl zijn achtergrond beweegt. Glassolalia (Good morning) uit 2014 waarin we een rood blauwe papagaai zien zitten en fladderen die ons hypnotiseert met zijn kleuren. Papagaio (djambi), 2014 geschoten in São Tomé tijdens een Jambi ritueel was het waard om de 43 minuten voor uit te zitten.
De werken van Sandra Gibson & Luis Recorder, Light Spil (2005) en Available Light Series (1999-2016) gaan over de werking van film, de apparaten en wat gebeurt er als het niet of verkeerd werkt. Ze experimenteren al jaren voortdurend met deze (on)mogelijkheden van de apparaten en de projecties en beheersen het manipuleren van licht tot in hun haarvaten. Dit levert ongelooflijk filmische abstracte installaties op.
Van Rosa Barba werkte gedurende de pers preview alleen Western Round Table, 2007 een geluidsinstallatie van twee filmprojectoren die hun schaduw op de muur werpen. De twee projectoren hebben beide een soundtrack op het celluloid die in een loop draait. De tekst leert ons dat het geluid uit Fellini films komt en het werk geïnspireerd is op de The Western Round Table of Modern Art (1948), waarin kunstenaars als Marcel Duchamp, Arnold Schonberg en Frank Lloyd Wright elkaar ontmoeten om te praten over de rol en betekenis van kunst en cultuur in het getraumatiseerde post WOII westen.
Ik geef toe er zal een groot publiek zijn die zich afvraagt waarom deze werken, deze tentoonstelling? Van inhoudelijk films maken en kijken in een bioscoop naar experimentele kunst met het celluloid, de apparatuur en/of het proces die stap zal en hoeft ook niet iedereen te maken. Ook onder mijn kunstenaarsvrienden waren de meningen verdeeld. Maar EYE is een internationaal gerenommeerde locatie die als functie heeft dat alles op het gebied van film daar een plek hoort te krijgen. Ik word er blij van dat het dit ook krijgt en op een respectvolle en serieuze manier. Dat bij EYE de discussie over de zin of onzin niets uitsluit maar onderdeel is en blijft, van wat ze presenteren, in opdracht laten maken, distribueren en conserveren.
Voor wie net als ik van experimentele kunst en het medium film houdt en ook van het proces en alles wat er bij komt (kwam) is deze tentoonstelling in het EYE een must see!
João Maria Gusmão & Pedro Paiva, Glossolalia (“Good Morning”), 2014, 16mm film, kleur, 7’10”.
João Maria Gusmão & Pedro Paiva, Onca Geometrica, 2013, / Camera Test (Washing Machine), 2014-2015, 2’40” / Heat “Ray, 2010, 2’27” (alle films: 16 mm film, kleur, geen geluid).
João Maria Gusmão & Pedro Paiva, 2016,diverse 16mm filminstallaties, lengtes divers.
Rosa Barba, Western Round Table, 2007 2x 16mm film, 2 projectoren, optisch geluid, 2’loop.
Sandra Gibson & Luis Recoder, Available Light Series, 1999 – 2016, 16mm film, kleur, stil, 15’loop.
Sandra Gibson & Luis Recoder, Available Light Series, 1999 – 2016, 16mm film, kleur, stil, 15’loop.
Sandra Gibson & Luis Recoder, Light Spill, 2005, 16mm film, scherm.
Tacita Dean, FILM, 2011, 35mm kleur en zwart-wit anamorfe portretfilm met handgetinte sequenties, still 11’loop.
Tacita Dean, FILM, 2011, 35mm kleur en zwart-wit anamorfe portretfilm met handgetinte sequenties, still 11’loop.
Tacita Dean, FILM, 2011, 35mm kleur en zwart-wit anamorfe portretfilm met handgetinte sequenties, still 11’loop.
Celluloid is nog te zien t/m 8 Januari 2017.
EYE Filmmuseum
IJpromenade 1, Amsterdam
T: +31 20 5891442
www.eyefilm.nl/celluloid
open: dagelijks van 10.00 – 19.00 uur
Foto’s: Hans Wilschut voor EYE, met dank aan kunstenaars.
Mooi stuk. Uit mijn hart gegrepen. Toen celluloid nog de drager van film was zat ik zo’n 2 of 3 dagen per week in bioscoop of filmhuis. De betovering. De fysieke belevenis. De optiek.
Met de digitalisering ben ik afgehaakt. Ik kom nooit meer in bioscoop of filmhuis. Ik vind er niks meer aan. Een digitale projectie raakt me niet. Het gaat langs me heen.
Tacita Dean die nog wel eens te zien is in onze musea (TENT, De Pont) geeft troost. En nu gelukkig in EYE, met andere kunstenaars die celluloid weten te waarderen. En daarmee waarderen ze ons. De kijkers. Nu in een reservaat wat vroeger gewoon het normale was.