REPUBLICA DOMINICANA (Quisqueya): De kunstenaars

    Jorge Pineda

Host Jorge Pineda (zie in het atelier van Jorge Pineda) laat er geen gras over groeien. Ik geef door dat ik graag het kunstveld van de Republica Dominicana (DR) in kaart wil brengen en zoveel mogelijk kunstenaars en instellingen wil ontmoeten, en dat is precies wat hij regelt.

Dankzij Pineda gaan alle deuren open. Na het ontbijt word ik om 9 uur in een taxi gestopt en krijg ik mijn schema voor de dag mee van Alejandra de onmisbare efficiënte officemanager van Pineda. Ze geeft instructies aan de taxi chauffeur laat weten dat ik geen Spaans spreek en laat me weten hoeveel ik de man moet betalen.

De insider joke naderhand is dat ik in het recordboek kom als de curator die de meeste bezoeken in het betreffende tijdsbestek heeft afgelegd ever. Het was ook wel erg vol in mijn hoofd na die weken maar wat was het weer een verrijking, wat een cadeau om 24/7 alleen maar inspirerende en fascinerende kunstenaars te ontmoeten, hun werk te zien en de tijd te hebben om over hun werk en hun praktijk te kunnen praten.

Belkis Ramirez is bekend door haar houtgravure. De techniek is bijvoorbeeld veel gebruikt in Puerto Rico maar in de DR is Ramirez lange tijd de enige die de techniek gebruikt. Nu (wellicht ook door haar succes) zijn er jonge kunstenaars die er mee werken.

Een ongebruikelijke techniek voor een vrouw net als de grote en het gewicht van haar werk niet gebruikelijk is voor een vrouwelijke kunstenaar en nog eens extra als je haar ziet en je realiseert hoe klein (kort) ze is.

Ze maakt werkelijk enorme installaties waarin ze al dan niet de houtgravure verwerkt die haar werk eigenheid geven. Ramirez is stoer, een ontzettend hartelijke en beminnelijke vrouw die zich door niets en niemand laat intimideren en rustig maar volhardend haar eigen weg gaat. Haar werk is politiek, menselijke relaties, het milieu en feminisme zijn een rode draad in haar werk.

Belkis Ramirez, De la misma madera, 1994

Elvin Diaz Tolentino & Ching Ling Ho Shum van Estudio ELE SIETE zijn beide architect, ze hebben sinds ze verhuisd zijn naar een nieuw huis, hun oude huis omgebouwd als studio en presentatie plek. Ze geven hier vooral ook ruimte aan bevriende kunstenaars, die ze ook verzamelen, om hun werk te presenteren.

Ling Ho werkt bij het ministerie aan projecten waar nieuwe publieke ruimtes ook een culturele bestemming krijgen zoals de dit voorjaar te openen kabelbaan waar ze met kunstenaars werkt aan projecten in en om de verschillende stations heen. Diaz werkt naast zijn werk als architect vooral als performance en video kunstenaar en Ling Ho en hij werken vaak ook samen.

PLACENTA – Elvin Diaz, 2017

Voor de context van het werk een performance en video-installatie op de grens tussen Ayiti en DR een korte historische achtergrond en wat cijfertjes van deze beide landen.

Tot de 16e eeuw was het eiland 1 land bevolkt door de Taino, een specifieke Arawak stam die zich daar in 600 AD vestigde (voor 600AD trokken de verschillende Arawak stammen rond in het Caribisch gebied). In 1492 bezetten de Spanjaarden het eiland en gaven het een nieuwe naam La Española en 2 eeuwen later, na een hevige maandenlange strijd met de Fransen werd het eiland in 1697 verdeeld. Het westen (1/3) werd Frans, nu Ayiti, en het oosten (2/3) bleef Spaans, nu DR.

Tot vandaag de dag zie en merk je de verschillen in hoe de verschillende Europese bezetters met de door hun bezette gebieden omgingen. Ik had het wel gehoord maar ik vond het echt schokkend hoe duidelijk zichtbaar het inderdaad ook is als je over het eiland vliegt en door je raampje naar het eiland kijkt.

Ayiti is kaal, van het totaal aantal plantages in de jaren van de Franse en Spaanse bezettingen op het eiland lagen er 80% in Ayiti waarvoor er om ruimte te maken voor al die plantages een enorme kaalslag plaatsvond.

DR is weelderig groen, je kan de grens vanuit de lucht gewoon echt zien liggen door dat kaal/groen verschil. Voor 2017 is de voorlopige GDP per capita in Ayiti $1800 in DR is dat $17,700 en ter vergelijking in Nederland is dat $53,600 (nou… ik weet niet van jullie maar “I wish”!). In Ayiti leeft 60% onder de armoede grens en is er 15% inflatie, in DR leeft 30% onder armoede grens en is er 3% inflatie en ter vergelijking in Nederland leeft 9% onder de armoede grens (ik blijkbaar hahaha) en is er 1.3% inflatie (www.indexmundi.com).

    Pascal Meccariel, Mapping on Broken History, 2018 (detail)

Werken over de migratieproblemen tussen Ayiti en DR zijn vanaf maart te zien in BRIC in New York waar onder andere werk van kunstenaars Pascal Meccariel en Raquel Paiewonsky te zien zal zijn.

Meccariel en Paiewonsky waren ook onderdeel van het collectief Quintapata dat in 2008 werd opgericht door Meccariel, Ramirez, Pineda en Paiewonsky om als collectief te vechten voor een beter hedendaags kunstveld in DR. Ze vochten niet alleen voor zichzelf maar voor alle hedendaagse kunstenaars voor tentoonstellingen altijd met catalogi, workshops, conferenties, uitnodigen van internationale curators en critici. Quintapata was succesvol en bracht het werk en soms (enkele van) de kunstenaars naar diverse musea in Europa, Zuid en Noord Amerika en ze kregen uitnodigingen voor zowel de Havana als de Venetië Biënnales.

    Raquel Paiewonsky, Wall, 2016.

Engel Leonardo werkt in verschillende media maar veel interventies en site specific werk. Werken waar je zijn interesse in architectuur, tradities en populaire cultuur in terug ziet.

Ik zag Leonardo voor mijn bezoek in DR al in de Getto Biënnale in Ayiti waar hij werkte met “breeze blocks” typisch voor het Caribisch gebied en lokale muziek en dans. In Santo Domingo laat hij me sites zien waar hij heeft gewerkt en als het werk er niet meer is staan we in de site naar de foto’s te kijken wat een goeie manier is om een beter idee te krijgen van oudere projecten.

Het is Leonardo die me uitnodigt te gaan dansen in El Secreto Musical een club in een volkswijk waar op dinsdagavond oudere mensen uit de buurt gaan dansen op Son muziek. Deze muziek zoekt hij in de verschillende landen die hij bezoekt en zijn een inspiratie en vaak ook een onderdeel van het werk wat hij maakt, zoals ook in zijn Getto Biënnale werk.

    Engel Leonardo, Planchas part of Ranchos, Planchas y Gallinas, 2016, Venezuelan Pavillion, Santo Domingo, 2017.

Fermin Ceballos begon als schilder en sculpturen maar eenmaal uit school werkt hij ook met performance en video’s. Zo metselde hij zichzelf in de performance “Isolatie” in met bakstenen op een rots in de zee en bleef daar overnachten om zichzelf daarna los te bikken en weer naar het vaste land te zwemmen.

Zijn werk gaat over menselijke emoties en vragen die hij zichzelf stelt over wat ons mensen bezig houdt. Hij lijkt in zijn werk dicht bij zichzelf te blijven maar zijn vragen en emoties zijn zo herkenbaar en de werken daarvoor universeel.

Om het vasthoudende exotische idee wat men buiten het Caribische gebied heeft over de eilanden en de bewoners aan de kaak te stellen gebruikt hij in zijn schilderijen bij voorkeur geen kleur. Hij werkt in zwart, wit en grijstinten. Sterker nog hij draagt zelf ook alleen witte kleding ook zodat hij niet na hoeft te denken en niet afgeleid wordt door uiterlijkheden en materialisme. Hij heeft 3 witte broeken en 6 witte T-shirts waarvan 2 met lange mouwen.

Als hij naar het buitenland gaat waar het koud is draagt hij grijs. En om definitief met alle generalistische aannames af te rekenen Ceballos kan niet dansen, hij heeft volgens eigen zeggen een oncontroleerbare motoriek en raar gevoel voor ritme (heb het niet gezien, we zullen hem op zijn woord moeten geloven). Zijn werken kenmerken zich door een fascinerende soberheid, eenvoud en introspectie.

    Fermin Ceballos, Isolation

Fernando Varela houdt van poëzie, muziek, filosofie en filosoferen, het is een genot bij hem in de studio te zitten en naar hem te luisteren. In zijn schilderijen en sculpturen gebruikt Varela zijn liefde en kennis van filosofie en poëzie in zijn zoektocht naar de essentie van het leven. Zijn werken zijn uitingen van wat hij op die tocht allemaal vind.

Als inspiratie noemt hij Scheneidefranken en Joseph Beuys. Hij is een gedisciplineerde perfectionistische kunstenaar, hij onderzoekt, heeft aandacht voor details en houdt van contrast en geometrie.

De esthetiek van zijn werk is aangenaam en heeft een zekere stilheid, bedachtzaamheid, als hij al kleuren gebruikt schreeuwen die nooit om aandacht maar zijn harmonieus maar wel met een intensiteit die je in je loop doen stoppen en terug laat gaan. De harmonie, rust en intensiteit die Varela zelf als je hem ontmoet ook uitstraalt die maken dat je als je eenmaal luistert aan zijn lippen blijft hangen.

    Fernando Varela in zijn studio

Miguel Ramirez werkt met verschillende technieken en media en ontdekt zo iedere keer weer nieuwe materialen om te gebruiken. Zijn studio staat er vol mee; roestig prikkeldraad, afval, hout, textiel, gevonden voorwerpen die mensen of bedrijven weggooien en hem aanspreken. Zoals ik al over Haïti schreef, zelfs in de grootste armoede kunnen kunstenaars toch werk maken en doen dat ook. Ramirez ziet dit als een waardevol onderdeel van de creativiteit in het Caribisch gebied. Inhoudelijk maakt hij kunst die altijd iets zegt over de politieke en sociale actualiteit van zijn omgeving.

    Studio van Miguel Ramirez

Modafoca is een concept & branding bureau. Oprichters en vrienden Jorge & Ian werken naast dit goedlopende bedrijf waar een tiental werknemers werken als graffiti kunstenaars. De afspraak is dat ieder tijd weg van het bedrijf kan nemen voor vrij werk samen of apart. Ze nemen tijd als ze een artistieke urgentie voelen maar kunnen zo ook financieel goed voor hun familie met kleine kinderen zorgen.

Hun vrij werk en het netwerk is een inspiratie voor het werk dat ze met hun bureau doen. Ze organiseren tijdelijke presentatie momenten voor eigen werk en dat van collega’s, Je ziet ze ook vaak terug bij straatfestivals voor muurschilderingen in het buitenland maar ze krijgen ook regelmatig opdrachten om bij lokale bedrijven of op muren van private woningen een muurschildering te maken.

    Modafoca, Floristeras, 2017

Monica Ferreras de la Maza werkt op het moment dat ik er ben in Santo Domingo aan een solo tentoonstelling die deze zomer opent. Het werkt intrigeert me. Nadat ik langer met haar praat realiseer ik me dat veel van haar werk over de zee gaat en ik kan me geen leven voorstellen zonder de zee in mijn buurt en over geduld, iets wat ik, net als Monica blijkbaar, heb moeten leren en waarschijnlijk wel mijn hele leven in praktijktraining voor zal zijn! Maar kijk hieronder naar het werk en luister naar Ferreras als ze het heeft over haar werk en praktijk!

Patricia Castillo (Patutu) maakt installaties. De werken die ik zie zijn met hout en draad, prachtig esthetisch geometrisch. De werken spelen met het concept van ruimte en het materiaal roept zowel letterlijk als figuurlijk een spanning op tussen verschillende elementen. De fijne draden die een enorm blok solide hout dragen in letterlijke zin en figuurlijk over de relatie tussen mensen en de mens en natuur.

    Patricia Castillo (Patutu)

Polibio Dias is fotograaf geïnteresseerd in het dagelijks leven van mensen zowel in eigen land als daarbuiten. Zijn eerste reis naar New York als jonge man waar een familielid aangaf: “aan deze kant van de straat wonen de witte mensen en aan die kant van de straat wonen de zwarte mensen”, maakten hem bewust van zijn kleur. Dias heeft een gemengde vader en een witte moeder, tot dat moment had hij zichzelf altijd als wit beschouwd iets dat hij zegt gemeen te hebben met veel van de bewoners in DR: “we groeien op met het idee dat zwarte (lagere klasse) mensen van Haïti komen en in DR is iedereen wit (hogere klasse)”.

Na deze eerste reis in NY ging hij op zoek naar de geschiedenis van zijn vader en zijn eigen zwart bewustzijn. Hij gebruikt zijn camera om zijn landgenoten zichzelf te laten zien en bewust te worden van wie ze zijn.

Niet alleen de verschillen in wat de Spaanse en Franse bezetters met het eiland zelf deden is zichtbaar en merkbaar maar ook hoe men omging met de bevolking. In Haïti zonderden de Fransen zich af van de in hun ogen inferieure minimaal overgebleven autochtone bevolking en de tot slaaf gemaakte Afrikaanse bevolking die naar het eiland werden gebracht om op de plantages te werken.

Dat heeft zich vertaald in een bevolking die op dit moment 95% zwart/Afrikaans is en 5% gemengd en overige rassen. Aan de Spaanse kant was er van afzondering geen sprake, 4 eeuwen van voortschrijdend seksueel misbruik van de tot slaaf gemaakte vrouwen uit Afrika onder de alibi van eigenaarschap geeft anno 2018 een totaal ander beeld van de bevolking in DR. Op dit moment is 16% van de bevolking zwart/Afrikaans, 73% gemengd en 11% overige rassen.

    Polibio Dias, Retrado de Familia (2006)

In Santiago ontmoet ik Fausto Ortiz, Ernesto Rodriguez & Wali Vidal die naar Centro Leon komen, er is een beetje gedoe met de technologie dus de afspraak loopt een beetje fout dus we racen door wat werken heen omdat ik weer op de bus moet maar ik ben in mei weer terug in DR en ook in Santiago dus hopelijk kan ik dan rustig studio bezoeken doen.

Ernesto Rodriquez

Fausto Ortiz

    Wali Vidal

Quisqueya Henriquez gebruikt diverse media, 2 dimensionaal ook bijzondere installaties en publieke performances. Ze doet veel research in haar werk. Dat kan in het onderwerp zijn maar bijvoorbeeld ook naar materiaal of objecten en hoe ze daar anders mee kan werken.

Henriquez richtte in 2015 samen met kunstenaar Laura Castro Sindicato op. Het collectief biedt een platform aan (internationale) kunstenaars die de relaties met de gevestigde instanties anders willen invullen en ook werk maken in niet traditionele tentoonstellingsvormen en ruimtes.

Ze werken ook regelmatig samen aan projecten. Hiermee bereiken ze nieuwe publieksgroepen en ze gebruiken andere marketing methodes om zich als kunstenaar te kunnen promoten en profileren. Ze bouwen hard aan de groei van zowel hun nationale als internationaal netwerk en staan op internationale beurzen in Zuid Amerika en dit jaar gaan ze voor het eerst naar ARCOMadrid.

High and local villa consuelo Project door Laura Castro, Quisqueya Henríquez, Engel Leonardo (2015), (detail Q. Henriquez).

Mijn onderzoek in het Caribisch gebied is mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds. Mijn trip in DR is mede mogelijk gemaakt door Jorge Pineda & Henry Mercedes Alves. Met dank aan iedereen die tijd vrij heeft gemaakt om mij te ontmoeten en met me te spreken over hun praktijk en ervaringen in het hedendaagse kunstveld!

About Sasha Dees 345 Articles
Verbinder. Wereldburger; Onafhankelijk curator en producent; Focus op Internationaal, Innovatief, Inclusief en Interdisciplinair. Schrijft o.a. voor Trendbeheer, Africanah en ARC Magazine. www.sashadees.com

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*