Surinaamse School @ Stedelijk Museum


Stuart Robles de Medina (Paramaribo 1930), Abstracte Compositie (1957) olieverf op canvas

Surinaamse School is een tentoonstelling van schilderkunst van ca. 1910 tot midden jaren 1980. Een inhaalslag van het SMA om 50 – 100 jaar later alsnog kunst uit Suriname (tot 1975 een overzees gebied, Nederlands Guyana) een plek te geven in het museum en te presenteren aan het publiek. Dat is precies zo problematisch als voorgaande zin klinkt.

Een inhaalslag is ook bij SMA is broodnodig maar behoeft uitleg over het hoe en waarom. Zo krijgt de kijker geen enkele uitleg dat men voor de presentatie gekozen heeft voor de esthetiek en vorm uit de vroege 20e eeuw in lijn met de periode waaruit de kunst die we zien komt en hoe de werken in die periode in het SMA gepresenteerd werden. “White Cube” moest nog uitgevonden worden en in het SMA werden de werken gepresenteerd in salonstijl (door en boven elkaar, als verwijzing naar de Parijse Salon des Refusés) in stijlkamers die kwamen uit woningen gebouwd met winsten uit de koloniën aan de grachten. Ook deze connectie van de winsten gemaakt in de koloniën die betaalden voor de stijlkamers die in het SMA eindigden wordt niet gemaakt. Ook uitleg over de oprichter van het SMA, Sophia Adriana de Bruyn, douairière Lopez Suasso getrouwd met een rentenierende Portugese jood uit Nederland uit een van de rijkste families in Nederland ontbreekt. Hun besteedbaar kapitaal werd vergaard door de voorvaderen van haar echtgenoot in het Amsterdams bankwezen door investeringen in het Nederlands imperialisme.

De tentoonstelling speelt zich af rond Nola Hatterman (Amsterdam 1899) en kunstonderwijs. De Amsterdamse woonde en werkte op de Zeedijk waar ze vrienden werd met Surinaamse migranten. Door haar groeiende fascinatie met de zwarte cultuur vertrok ze in 1953 naar het Caribisch gebied en vestigde zich in Paramaribo in Suriname. Ze ging les geven in tekenen en schilderen en richtte het Nola Hatterman Instituut op wat nog steeds bestaat. Het zwaartepunt van de tentoonstelling ligt op de invloed die de witte Amsterdamse Hatterman op de kunst in Suriname. Het maakt dat de tentoonstelling alsnog een eenzijdig wit perspectief heeft dat voorbij gaat aan de overduidelijke invloed van en fascinatie met de zwarte cultuur op Hatterman en haar werk. Zo is de invloed van de zwarte Amerikaanse kunstenaar Jacob Lawrence en zijn migratie series (1941) qua materiaalgebruik en beeldtaal voor kijkers die deze kunstenaar en het werk kennen overduidelijk te zien in het werk Pieta maar deze link met en invloed op het werk van Hatterman wordt niet gemaakt of uitgelegd.

Nola Hatterman (Amsterdam 1899), Pieta of kruisafname van de zwarte Jezus, 1949, gouache en potlood op papier (collectie Centraal Museum Utrecht).

Het SMA anno 2021 is een museum voor moderne en hedendaagse kunsten, de verwachting is hier werken te zien die tot de verbeelding spreken. Werken die verder gaan dan de traditionele media – schilderkunst en beeldhouwkunst – maar performance, audiovisuele middelen, installaties, nieuwe mediatechnologie en andere kunstmedia toevoegen. Kunst die de kijkers verleidt en provoceert, het kunstwerk is niet alleen wat we letterlijk zien, maar wordt pas compleet als het de effecten van onze persoonlijke ervaring met het werk toevoegt.

De uitleg in de tentoonstellingsteksten mist duiding van de keuze voor een tentoonstelling die historisch en educatief is, in het verleden geplaatst, met kunstenaars uit een specifieke locatie en zich beperkt tot hoofdzakelijke figuratieve schilderkunst. Niet de kunst maar het herschrijven van geschiedenis lijkt de hoofdzaak, wat ook blijkt uit de bijgaande publicatie die bestaat uit essays en waar geen foto’s van kunstwerken zijn opgenomen. De daarbij horende erkenning door SMA dat presenteren van de kunst uit dit voormalig gebied van het Nederlands Koninkrijk de afgelopen eeuw vergeten is en men dit nu probeert te herstellen ontbreekt.

SMA spreekt in de persberichten, website en tentoonstellingsteksten van een viering. Dat zelfs deze viering geforceerd is en nog niet helemaal van harte komt terug in het schijnbaar ontbreken van budget voor dit feestje. Voor iemand als ik en het gezelschap met Surinaamse wortels, verzamelaars en werkend in het kunst veld, waar ik de tentoonstelling mee bezocht die al jaren kunstenaars uit Suriname volgen, is de tentoonstelling met enkele uitzonderingen als Bidvrouwtjes van Ron Flu en Abstract Compositie van Stuart Robles de Medina teleurstellend. Blijkbaar was er geen budget en tijd om de signatuur werken van de gekozen kunstenaars en van kunstenaars die er ook zijn maar niet te zien zijn in de tentoonstelling op te nemen.

De tentoonstelling Twintig Jaar Beeldende Kunst in Suriname, 1975-1995, in het SMA in 1995 samengesteld door Chandra van Binnendijk (hier als consultant genoemd) gepresenteerd door Rudi Fuchs met o.a. werk van kunstenaars (Jules Chin A Foeng, Ron Flu, Rudi Getrouw, Soeki Irodikromo, Rinaldo Klas, John Lie A Fo, Stuart Robles de Medina, Cliff San A Jong, Rene Tosari, Erwin de Vries en Paul Woei) was mijns inziens een betere poging.

Het had het SMA gesierd duidelijk te maken dat men op het moment nog tekort schiet aan kennis en netwerk. Met het aanstellen van Charl Landvreugd en Vincent van Velsen als curatoren (beide niet betrokken bij deze tentoonstelling) doet SMA voorzichtig een klein stapje in die richting. De veranderingen die nodig zijn in het Nederlands kunstveld zijn groot en complex maar om onze musea een reflectie te laten zijn van Nederland anno 2021 moeten we allemaal aan de bak. Verandering kan alleen als het organisatie breed gedragen wordt een ieder moet daar zijn verantwoording in nemen en het werk doen. Landvreugd en van Velsen zijn hedendaagse kunst curatoren, geen change-around managers of docenten diversiteit. At best kunnen ze als ze daar de ruimte en voldoende budget voor krijgen laten zien hoe het ook anders kan.

Eerlijk erkennen dat men iets niet begrijpt en welke vragen kunstwerken, context en thema’s oproept die antwoorden en verduidelijk nodig hebben draagt bij aan de discourse. Pas dan is er sprake van een open constructieve dialoog met ruimte om van elkaar te leren bij iedereen betrokken door te luisteren en na te denken over andere meningen en perspectieven en er voortschrijdend inzicht kan ontstaan.

Onze geschiedenis aanvullen met andere perspectieven is hard nodig maar ik hoop hartgrondig dat Landvreugd en van Velsen de benodigde ruimte en budget krijgen en dat er interessantere hedendaagse tentoonstellingen gaan komen die kunst uit andere gebieden niet apart zet maar waar inclusiviteit een gegeven is. Er is, hier en nu, een arsenaal aan Nederlandse kunstenaars met diverse (en gemende) achtergronden op onze kunstopleidingen, in programma’s als Rijksakademie, en met praktijken door heel Nederland. Ik hoop dit werk ook geïntegreerd in het groter geheel in het SMA te zien en aangekocht worden voor de collectie.

De tentoonstellingen die in het recent geopende Het HEM gepresenteerd zijn met een veel beperkter budget, netwerk en faciliteiten dan die SMA tot zijn beschikking heeft zijn een voorbeeld waar inclusiviteit een gegeven is en geen geforceerde moeizame opdracht. Van Velsen was de curator van de lopende tentoonstelling, een team uitje naar Zaandam voor de SMA staf is wellicht een idee?

Alle begin is moeilijk. Verandering komt met vallen en opstaan, wij curatoren, kunstprofessionals, media en publiek zullen ons de komende jaren al struikelend en zuchtend door vele problematische pogingen om kunst in de volle breedte te presenteren moeten worstelen. De reikwijdte van kwalitatief goede hedendaagse (Nederlandse) kunst in de 21e eeuw zal pas echt zichtbaar worden als inclusiviteit een gegeven is in wat er gepresenteerd wordt.

Overzicht – Rene Tosari

Overzicht (4x)

Ron Flu (Singapore 1934), Bidvrouwtjes in de palmentuin (1964), olieverf op canvas

Guillaume Lo A Njoe (Amsterdam 1937), Kind Geboren in de Maand Vissen (1964), olieverf op canvas

Leo Glans (Paramaribo 1911), Damesportret (1933/34), olieverf op canvas

Paul Woei, Portret Karsimen, 81 jr., 1991, krijt op papier. Collectie Niemel, Rotterdam (photo SMA)

Eddy Goedhart (Paramaribo, 1936), Winti Schouwspel (1974), Gouache

Anna en Augusta Curiel, fotografie (1904 – 1937)

Armand Baag (Parmaribo 194), Begrafenis (1991) olieverf op canvas

Kunstenaars Surinaamse School:
Armand Baag; Wim Bos Verschuur; Robert Bosari; Jules Chin A Foeng; Frank Creton; Augusta en Anna Curiel; Felix de Rooy; Robbert Doelwijt; Wilgo Elshot; Ron Flu; Rudi Getrouw; Leo Glans; Eddy Goedhart; Nola Hatterman; Soeki Irodikromo; Rihana Jamaludin; Jean Georges Pandellis; Rinaldo Klas; Noni Lichtveld; Hans Lie; Guillaume Lo-A-Njoe; Nic Loning; Rudy Maynard; Jacques Anton Philipszoon; George Ramjiawansingh; Stuart Robles de Medina; George Gerhardus Theodorus Rustwijk; Cliff San A Jong; Gerrit Schouten; Govert Jan Telting; Quintus Jan Telting; René Tosari; Erwin de Vries; Paul Woei; Leo Wong Loi Sing.

Nog te zien tot 10 juli 2021 (reserveren tijdslot verplicht)
Surinaamse School van Paramaribo naar Amsterdam
Stedelijk Museum Amsterdam
Museumplein 10
1071 DJ Amsterdam
Open: Dagelijk van 10.00 – 18.00 uur
Prijzen: Volwassenen: € 20 en Student & CJP: € 10

stedelijk.nl/nl/tentoonstellingen/surinaamse-school

Een publicatie met uitleg over de kunstenaars, tot mijn verbazing geen foto’s van werken!? is te koop in de museum winkel.

De tentoonstelling is samengesteld door gastcuratoren: Jessica de Abreu (antropoloog en medeoprichter The Black Archives), Mitchell Esajas (antropoloog en medeoprichter New Urban Collective en The Black Archives), Bart Krieger (publicist, zelfstandig kunsthistorisch onderzoeker en oprichter BAM! De Kunst Toko) en Ellen de Vries (publicist en zelfstandig onderzoeker) in samenwerking met Stedelijk Museum Amsterdam-medewerkers Inez Blanca van der Scheer (projectleider STUDIO i), Claire van Els (curator) en Carlien Lammers (medewerker inclusie). Ellen de Vries is initiatiefnemer van het projectvoorstel. Het tentoonstellingsconcept is ontwikkeld door de werkgroep van (gast)curatoren. Chandra van Binnendijk (zelfstandig publicist en redacteur in Suriname) is betrokken als inhoudelijk redacteur en adviseur van het tentoonstellingsconcept. Het tentoonstellingsontwerp is vormgegeven door Serana Angelista.

PODCAST: open.spotify.com/episode/7sFfTpwbF[…]f6GlKSGiGw&nd=1

About Sasha Dees 345 Articles
Verbinder. Wereldburger; Onafhankelijk curator en producent; Focus op Internationaal, Innovatief, Inclusief en Interdisciplinair. Schrijft o.a. voor Trendbeheer, Africanah en ARC Magazine. www.sashadees.com

2 Comments

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*