Een van de beelden die gebruikt worden in de communicatie over de tentoonstelling Caravaggio – Bernini, Baroque in Rome. is het sculptuur Medusa (1638-1640) van Gian Lorenzo Bernini. Steeds vaker hoor je dat voor bezoekers aan een museum herkenning de ingang is om kunst te leren waarderen en te gaan associëren. Lezers die me of kennen of al meer van me gelezen hebben weten dat ik autodidact ben en niet schrijf vanuit kunsthistorisch perspectief. Mijn “ingang naar werken” is meer te vergelijken met die van een gewone bezoeker dan met bijvoorbeeld met kunstcriticus Hans den Hartog Jager.
Toen ik persreizen begon te maken voor Trendbeheer vertelde ik Niels en Jeroen enthousiast hoe leuk ik het vind omdat er hele nieuwe werelden voor me open gaan. Zo ging ik bijvoorbeeld naar Lucas Cranach the Elder. Ik had geen idee wie de goede man was en welke werken hij maakte. Op een pers reis kan je honderduit vragen aan de curatoren en conservatoren en krijg je dikke catalogi om te lezen waardoor ik veel leer. Het schrijven over kunst de afgelopen tien jaar was en is voor mij een oneindige “on the job training”.
Het blijft mijn persoonlijke verwondering aangestoken door kunstenaars, hun werk en de referenties die zij maken in mijn eigen wereld die me dat genoemde startpunt, de ingang geven en me voortdurend anders laten kijken en voortschrijdend inzicht geven. Mijn leven is voortdurend in beweging en ik merk dat ik het fijn vind om ongelimiteerd verandering toe te laten, in wat ik vind of hoe ik denk over iets, door meer en andere informatie die ik krijg.
Als ik door musea dwaal waar ik al vaker geweest ben kan ik daardoor ineens gefascineerd raken door werken die eerder mijn aandacht niet trokken of waar ik geen seconde langer over nadacht en door ging associëren. Het kan gebeuren dat ik naar een tentoonstelling ga en als ik het museum verlaat mijn verbeelding op een heel andere manier is aangesproken en er iets anders is blijven hangen dan de samenstellers waarschijnlijk beoogden. Mijn ervaring met die kunst – en in dit geval ook geschiedenis – is desondanks voor mezelf nooit minder waardevol ook nu niet. Ik ben eigenlijk wel benieuwd om te horen hoe lezers dit ervaren?
- Kehinde Wiley, Bound (2015). Courtesy of the Brooklyn Museum and Sean Kelly.
Ik hoor de naam Bernini voor het eerst tijdens een bezoek aan de solo tentoonstelling van Kehinde Wiley in het Brooklyn Museum in 2015. In het artikel over Cranach verwees ik ook al naar Wiley in dat geval zijn productieproces.
Ik ontmoet de toen nog jonge onbekende kunstenaar eind jaren negentig tijdens een BBQ op een dakterras van vrienden en heb zijn werk vanaf het begin kunnen volgen. Zijn moeder stuurde hem als tiener naar een zomerkamp in de Sovjet Unie daar zag hij de orthodoxe iconen en was verkocht. Al zijn werk refereert in alle lagen naar oude meesters maar is tegelijkertijd diep geworteld in zijn eigen wereld, ervaringen en tijdsgeest. Hij gaat in zijn werk voortdurend vooroordelen te lijf door de oude meesters te gebruiken om trots, waardigheid en kracht zichtbaar te maken daar waar menigeen die eerder niet opmerkte. Een van de werken in het Brooklyn museum was: “BOUND”.
- Gian Lorenzo Bernini, Medusa (1638-1640), Musei Capitolini, Rome.
De kunstenaar met wie ik de tentoonstelling zag maakt de referentie met Bernini’s Medusa. Ik was in mijn associaties blijven steken bij de Griekse tragedie Prometheus Bound en snapte de link met Medusa en haar twee zussen, maar wie is Bernini?
Nieuwsgierig geworden dook ik thuisgekomen in het internet. In Amsterdam in 2020 herken ik daarom nu het campagnebeeld. Een unieke kans om het werk in het echt zien, het staat direct bij begin van de tentoonstelling. Het plaatst het werk nu voor mij in weer een andere context van het oeuvre van de kunstenaar, zijn peers en binnen de tijdsgeest.
- Francesco Mochi, Paard in volle draf (ca. 1616/1617)
Fier en krachtig kijkt het me aan, met open neusvleugels, briest en schud het hoofd. Het is prachtig. Op de label lees ik dat dit werk gezien wordt als het eerste werk waar een paard in beweging is. Ik ben opgegroeid op een boerderij en zat op een paard voordat ik kon lopen.
Onwillekeurig is er een glimlach op mijn gezicht gekomen bij de herinnering aan het buiten oneindig te paard te draven en galopperen richting de horizon, de overgave aan de kracht van paard en natuur en het gevoel van enorme vrijheid… Vrijheid realiseer ik me eens temeer is waar ik mee geboren ben maar voor een ruime meerderheid van de wereldbevolking nog ver te zoeken, waard om voor te vechten.
Kehinde Wiley, Rumors of War (2019). Courtesy of the Virginia Museum of Fine Arts, Times Square Arts, and Sean Kelly. Photo: Ka Man Tse for Times Square Arts.
- Annibale Carracci, Pieta (ca. 1603)
Er zijn over de eeuwen heen zoveel “Pieta’s” gemaakt, sculpturen, schilderijen traditioneel met de maagd Maria en christus en vele hedendaagse afgeleiden. Soms kan ik de techniek waarderen maar eerlijk gezegd denk ik vaak “and yet another Pieta, oh well”. Iedereen kan zo zijn “eigen Pieta” hebben die aanspreekt. Het werk van David Antonio Cruz een bevriende kunstenaar gaven mij mijn toegang, de oerkracht van moederliefde.
- David Antonio Cruz, Puerto Rican Pieta, 2006, Oil on canvas, 70 x 70 inches, Collection of El Museo del Barrio, New York, Museum. (Courtesy David Antonio Cruz).
Op het moment wordt er een voor het eerst een bodyscan gemaakt van de Nachtwacht gemaakt, dit gebeurt achter glas zodat het publiek het hele proces kan volgen. Ik houd van proces, als ik moet kiezen, kies ik proces over resultaat. Ik ben gefascineerd door alle machinerie en lees dat er in totaal 8400 digitale foto’s op hoge resolutie van 5 micrometer gemaakt worden, in daglicht. Nog nooit eerder is een groot schilderij op deze hoge resolutie gefotografeerd.
Ik sta gebiologeerd te kijken hoe de camera langzaam beweegt, stil staat, je ziet een flits en zo weer door. Af en toe loopt er een medewerker die naar de computerschermen gaat zitten kijken en om het apparaat heen loopt om te checken of er niets mis gaat vermoed ik.
Als het proces van deze analyse klaar is komt veel nieuwe informatie beschikbaar over bijvoorbeeld de verf en hoe die zich over de eeuwen heen gedragen heeft: hoe zag het er oorspronkelijk uit, welke pigmenten zijn gebruikt, verkleuring, barstjes, vernislagen. Op pers reizen werd ik eerder al geconfronteerd met schilderijen en wandkleden die na restauratie niet langer donker en “bruin” waren maar fris, licht, en kleurrijk. Fascinerend!
- Rembrandt, De Nachtwacht (Amsterdam, 1642)
Ik loop verder langs de zaal met het schilderij waarvan het label ons verteld dat dit het enige bekende portret is van een Afrikaanse man in de Europese kunst uit die tijd. Ik ben bevriend met kunstenaar Milan Trench (Kroatie, 1962). De kinderfilms “een nacht in het museum” waarin de werken tot leven komen zodra het museum gesloten is, zijn gebaseerd op zijn gelijknamige comic (1993).
Christophle le More, men vermoedt dat dat zijn naam is, moet zich ’s nachts als het bacchanaal losbreekt in het museum (zou dat tijdens COVID doorgaan?) voortdurend afvragen waar zijn broeders en zusters die door de eeuwen heen in Europa woonden, werkten en rondreisden zijn gebleven? Ik heb er daarom een gewoonte van gemaakt om hem tijdens een bezoek aan het museum altijd de “head nod” van erkenning te geven en houd hem op de hoogte als ik ze ergens spot tijdens een bezoek zoals ook deze keer.
- Jan Janz Mustaert (1474 – 1532), Portret van een Afrikaanse man (Christophle le More?)
- Nicolas Poussin (1632-1633), Bacchanaal voor een Herme.
- Paolo Farinati, De aanbidding van de koningen (Verona, 1585)
De visie en missie van het Rijksmuseum zo kijk ik er de website nog eens op na is “om mensen, kunst en geschiedenis te verbinden. In het Rijksmuseum krijgen kunst en geschiedenis betekenis voor een breed samengesteld, hedendaags (inter)nationaal publiek. Als nationaal instituut biedt het Rijksmuseum een representatief overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis vanaf de Middeleeuwen en belangrijke aspecten van Europese en Aziatische kunst.”
Ik ben al sinds kind geïnteresseerd in Azië en het boeddhisme. Ik sla de kleine afdeling van Aziatisch kunst in een kelderzaal van het museum bij een bezoek aan het museum nooit over, ook nu niet. Er is een kleine nis met fotografie die me doet stilstaan, intieme portretten gemaakt door de Javaanse fotograaf Kassian Cephas die me onmiddellijk aan Malick Sidibi en dichter bij huis aan Rineke Dijkstra en Simone Bennett doen denken.
- Kassian Cephas, Javaanse Vrouw (Indonesië, Java ca. 1900)
- Malick Sidibi (1935-2016), geen titel (Mali, Bamako, jaar onbekend)
- Rineke Dijkstra, Almerisa (Leidschendam, Nederland, 2003)
- Simone Bennett, Heart Shapes (Nederland, 2018)
Een deel van de ruimte laat werken zien uit China, Japan en Korea die een indruk geven van de veelzijdigheid en kwaliteit aldus de tekst.
Er is veel te doen de afgelopen weken over de Douyin/TicTok-ers, de K-pop en K-drama fans, verantwoordelijk voor de ontregelde Trump Rally in Oklahoma. K-pop en K-drama hebben een enorme achterban niet alleen in Korea maar ook daarbuiten. Netflix heeft een ongelimiteerde keuze uit K-drama die voortdurend aangevuld wordt. Eindeloos romantische series met een goede afloop en historische series als de op dit moment “trending” Rookie Historian (Joseon 1392-1897) en Mr. Sunshine (Japanse overheersing 1910-1945). De liefde voor de eigen cultuur en de pracht en praal in historische K-drama doen op geen enkele manier onder voor de onze zoals in display in het Rijksmuseum in zowel het gerenoveerd gebouw zelf als zijn huidige inhoud. Ik ben benieuwd en ga op zoek naar wat er in de kelder staat uit Korea.
- Vaas, steengoed (Korea, ca. 1600-1699)
Ik vind drie werken, een kom, theekopje en een vaas van steengoed (buncheong). Verder is er niets te zien en ik loop er teleurgesteld de hele ruimte alle labels op na. Ik waardeer de eenvoud en simpelheid van ontwerp van de drie objecten maar in mijn hoofd had ik in dit museum toch iets anders verwacht en de werken zijn ook heel erg beschadigd met scheuren en barsten. De drie labels vertellen dat het hier gaat om veelgebruikt steengoed voor het volk een goedkoop alternatief op het kwalitatief hoogstaand wit porselein.
- Kom en Thee kom, steengoed (Korea, ca. 1700 – 1799)
Zit ik nou naar de eeuwenoude Koreaanse versie van onze Blokker producten die ook vandaag de dag nog in de keukenkastjes in Nederland staan te kijken? In mijn hoofd bedenk ik me dat China naar verwachting binnenkort de eerste wereldmacht is en stel ik me een vitrine in het “Rijksmuseum van Beijing” voor als onderdeel van een overzicht van de belangrijke aspecten van Europese kunst. Bij een gebarsten Blokker kopje en vaas hangt een label “representatief voor de veelzijdigheid en kwaliteit van kunst en ontwerp uit het Nederlands Koninkrijk (1896-ongoing)”.
Als enige bezoeker in de kelder van het museum begin ik spontaan hardop te lachen.
Nu maar duimen dat de medewerkers in het museum in China “do the work” om maar een trendy term te gebruiken. Hopelijk krijgen de bezoekers daar naast de Blokker producten toch minstens wel bijvoorbeeld het servies van kringloop ontwerper (circular designer) Cleo de Brabander te laten zien, denk ik als ik naar buiten loop…
- Cleo de Brabander/no-made, coffee series (Nederlands Koninkrijk, 2015), (Courtesy Cleo de Brabander)
Rijksmuseum
Museumstraat 1
1071 XX Amsterdam
Telefoon: +31 (0) 20 6747 000.
Leave a Reply